ΝΕΟΧΩΡΙ Κυλλήνης : ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΙΕΡΑΡΧΕΣ

Πέμπτη 30 Ιανουαρίου 2014

ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΙΕΡΑΡΧΕΣ

ΟΜΙΛΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΟΡΤΗ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΙΕΡΑΡΧΩΝ

« ΕΑΡ ΧΕΛΙΔΩΝ ΟΥ ΚΑΘΙΣΤΗΣΙ ΜΙΑ

ΑΙ ΤΡΕΙΣ ΑΗΔΟΝΕΣ ΔΕ ΤΩΝ ΨΥΧΩΝ ΕΑΡ ».

( Δηλαδή ένα χελιδόνι δεν φέρνει την άνοιξη, τα τρία, όμως, αηδόνια του Πνεύματος, δηλαδή οι τρεις Ιεράρχες φέρνουν το έαρ των ψυχών, την Άνοιξη στις ψυχές. )

Αυτός ο στίχος που διαβάζουμε στην Εκκλησιαστική ακολουθία δεν είναι απλά ένα σχήμα λόγου αλλά μια πραγματικότητα. Τρείς ήταν, ναι, μόνο τρεις αλλά ήταν, κολοσσοί των γραμμάτων, γίγαντες του Πνεύματος, Τιτάνες πραγματικοί. Γι’ αυτό και κατόρθωσαν να φέρουν την Άνοιξη στις ψυχές των ανθρώπων γύρω τους, στις κοινωνίες που έζησαν, στην εποχή τους. Άνοιξη που κληροδότησαν και στις μετέπειτα γενεές, άνοιξη που φέρνουν κάθε στιγμή με τη διαχρονικότητα του έργου τους.

Ο ΒΙΟΣ ΤΟΥΣ

Οι τρεις Ιεράρχες έζησαν τον τρίτο και τέταρτο αιώνα μ.Χ.. Και οι τρεις ήταν παιδιά πλουσίων οικογενειών ευγενικής καταγωγής. Σπούδασαν στα καλύτερα πανεπιστήμια της εποχής τους και κατέστησαν ξακουστοί σε όλη την Αυτοκρατορία για την εξαίρετη παιδεία τους. Για τον Βασίλειο λεγόταν ότι κατείχε όλες τις επιστήμες καλύτερα απ’ όσο κατείχαν άλλοι μόνο μία. Οι επιστημονικές παρατηρήσεις του εντυπωσιάζουν ακόμη και σήμερα. Πρόσφατα καθηγητής θετικών επιστημών του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης είχε ανακοινώσει πως, όταν διάβασε μια μελέτη του Άινστάιν για την οποία μάλιστα ο διάσημος φυσικός είχε βραβευτεί, διαπίστωσε ότι τα ίδια πράγματα είχε πει πριν από αιώνες ο Μέγας Βασίλειος. Το κείμενο του Άϊνστάιν ήταν σαν μετάφραση του Μ. Βασιλείου. Τόση ομοιότητα υπήρχε.

Εκεί, όμως που οι τρεις Ιεράρχες, πραγματικά, διέπρεψαν ήταν στο πεδίο της Θεολογίας και των ανθρωπιστικών επιστημών. Οι λόγοι τους είναι πραγματικά μνημεία θεολογικής οξυδέρκειας. Καταξιώνουν το ανθρώπινο πρόσωπο συνδέοντάς το με τον Δημιουργό και δίνοντάς του αιώνια προοπτική. Ενώ η αφοσίωσή τους στον Θεό και τον συνάνθρωπο δεν ήταν μόνο θεωρητική αλλά έμπρακτη και ουσιαστική.

Μετά από περιπετειώδη βίο εκοιμήθησαν. Το έργο τους, όμως δεν ξεχάστηκε.

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΟΡΤΗΣ

Τον 10-11^ο αιώνα υπήρχε μια διαμάχη στην πνευματική ζωή της βασιλεύουσας. Οι λόγιοι αλλά και απλοί άνθρωποι στην Κωνσταντινούπολη είχαν χωριστεί σε τρεις κατηγορίες. Τους Βασιλίτες, τους Γρηγορίτες και τους Ιωαννίτες. Οι πρώτοι θεωρούσαν πως πιο σημαντικός ήταν ο Μ. Βασίλειος, οι δεύτεροι υπερτόνιζαν το έργο του Γρηγορίου και οι τρίτοι έδιναν τα σκήπτρα της προσφοράς στον Ιωάννη τον Χρυσόστομο. Τότε, οι τρεις Ιεράρχες παρουσιάστηκαν στον Άγιο Ιωάννη Ευχαΐτων και του είπαν πως θέλουν να παύσει αυτή η διαμάχη και να καθιερωθεί μια κοινή εορτή και για τους τρεις. Έτσι, αποφασίστηκε να εορτάζονται και οι τρεις Άγιοι μαζί στις 30 Ιανουαρίου. Με την αναγέννηση του Ελληνικού κράτους μετά την επανάσταση του 1821 καθιερώθηκε η εορτή των τριών Ιεραρχών ως επίσημη εορτή της παιδείας.

Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΙΕΡΑΡΧΩΝ

Κάποιος μπορεί να πει. Οι τρεις Ιεράρχες έζησαν πριν 17 αιώνες. Γιατί είναι σήμερα τόσο σημαντικός ο εορτασμός τους; Ποιο είναι το μήνυμα που θα πρέπει να εισπράξουμε από τη σημερινή ημέρα; Και ποιά η κληρονομιά, η παρακαταθήκη που μας άφησαν;

Η προσφορά τους στην ανθρωπότητα υπήρξε πολύπλευρη. Εμείς απλά θα αναφερθούμε στα κυριότερα σημεία της.

1) Η σύζευξη της Ελληνικής παιδείας με τον Χριστιανισμό.

Ένα ζήτημα που και τότε πολλούς ταλάνιζε, και σήμερα ακόμη κάποιους απασχολεί, είναι η σχέση μεταξύ της Χριστιανικής Εκκλησίας και της Ελληνικής παιδείας και φιλοσοφίας. Όπως γνωρίζουμε, ο Χριστιανισμός εξαπλώθηκε, κυρίως, σε Ελληνικές περιοχές. Και, αναπόφευκτα, ήρθε σε σύγκρουση με την Εθνική θρησκεία και, ταυτόχρονα, σε διάλογο με την Ελληνική παιδεία. Το θέμα που, αυτόματα, προέκυψε, ήταν το ποια θα είναι η σχέση του Χριστιανισμού που εμφανίστηκε τότε με τον Ελληνισμό που ήδη προυπήρχε. Κάθε άνθρωπος ώφειλε να τοποθετηθεί πάνω σε αυτό το θέμα, που δημιουργούσε σε πολλούς σύγχυση καθώς ούτε μπορούσαν να αποκόψουν κάθε δεσμό με το παρελθόν και την Ιστορία τους αλλά ούτε και να αποδεχτούν αυτά στο σύνολό τους. Κάποιοι ακολούθησαν τον δρόμο της ακρότητας, και είτε απέρριψαν τον Χριστιανισμό από προσήλωση στο ιστορικό παρελθόν είτε απέκοψαν κάθε δεσμό με το παρελθόν και την Ιστορία τους ρίχνοντας τον λίθο του αναθέματος στην Ελληνική Παιδεία. Οι 3 Ιεράρχες τήρησαν την άριστη οδό της μεσότητας απορρίπτοντας και τα δύο άκρα. Κράτησαν ότι ωφέλιμο υπήρχε στην Ελληνική Παιδεία, απορρίπτοντας ότι ήταν επιβλαβές και επιζήμιο. Κράτησαν τα υψηλά πετάγματα και τις ωραίες ιδέες της Ελληνικής φιλοσοφίας, απορρίπτοντας τους γραώδεις μύθους της Ελληνικής μυθολογίας και ειδωλολατρείας. « Όπως η μέλισσα πετάει από άνθος σε άνθος και συλλέγει ότι καλύτερο υπάρχει, έτσι και ο Χριστιανός θα χρησιμοποιήσει ότι ωφέλιμο υπάρχει στην Ελληνική παιδεία » γράφει ο πολύς Βασίλειος στο έργο του « Προς τους νέους όπως αν εξ ελληνικών ωφελοίντο λόγων ». Ενώ ο Γρηγόριος έγραφε: « Όσοι απορρίπτουν την Ελληνική παιδεία είναι σαν τον μονόφθαλμο, που επειδή αυτός βλέπει μόνο απ’ το ένα μάτι, θέλει και όλοι οι άλλοι να κάνουν το ίδιο ». Μύστες όντες οι ίδιοι της Ελληνικής παιδείας ενέταξαν στην Χριστιανική δογματική διδασκαλία όρους της Ελληνικής φιλοσοφίας, έτσι ώστε αυτή να φτάσει να αγγίξει τον ιστορικό της προορισμό. Να λειτουργήσει ως το όχημα της αλήθειας του Ευαγγελίου. Ένας σύγχρονος διανοητής έγραψε ότι η Ελληνική φιλοσοφία και ο Ελληνικός κόσμος γενικότερα ήταν το άρμα που ανέμενε τον αρματηλάτη του, δηλαδή τον Χριστιανισμό. Ε λοιπόν, οι τρεις Ιεράρχες είναι αυτοί που κατεύθυναν και οδήγησαν την Ελληνική παιδεία στον ιστορικό της προορισμό, στο φως του Ευαγγελίου. Η σύζευξη Ελληνισμού και Χριστιανισμού που σε πολιτικό επίπεδο πραγματοποιήθηκε από τον Μ. Κωνσταντίνο, σε ιδεολογικό επίπεδο συντελέστηκε, κυρίως, απ’ τους τρεις Ιεράρχες. Αυτοί έθεσαν τις βάσεις και τα θεμέλια αυτού που ονομάζουμε « Ελληνοχριστιανικό πολιτισμό », που είναι η μήτρα όλου του Δυτικού κόσμου, όπως τον γνωρίζουμε σήμερα. Αν διαβάσει κάποιος Έρασμο, Τόμας Μουρ αλλά και Τ. Έλιοτ θα το διαπιστώσει μόνος του. Η πολιτιστική πραγματικότητα που βιώνουμε σήμερα είναι, ουσιαστικά, δημιούργημα αυτών των τριών ανδρών.

« Όπως η μέλισσα πετάει από άνθος σε άνθος και συλλέγει ότι καλύτερο υπάρχει έτσι και ο Χριστιανός θα χρησιμοποιήσει ότι ωφέλιμο υπάρχει στην Ελληνική παιδεία »

Μέγας Βασίλειος

2) Τα αθάνατα έργα τους.

Οι τρεις Ιεράρχες υπήρξαν καταπληκτικοί ρήτορες, κατά πολλούς εφάμιλλοι και κατά άλλους ανώτεροι των παλαιών Ελλήνων ρητόρων. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο σοφιστής Λιβάνιος, ο ικανότερος ρήτορας της εποχής του και δάσκαλος των Τριών Ιεραρχών, όταν ρωτήθηκε ποιόν θα άφηνε διάδοχο απάντησε: « Ιωάννην ει μη Χριστιανοί αυτόν εσύλησαν », δηλαδή « τον Ιωάννη αν δεν τον είχαν κερδήσει, αν δεν τον είχαν κλέψει οι Χριστιανοί » ενώ σε μια επιστολή του ομολογεί την ανωτερότητα του Μεγάλου Βασιλείου στο κάλλος της γλώσσας των επιστολών με τα εξής λόγια : « Νενίκημαι, έφην, μειδιών τε άμα και χαίρων. Και τίνα συ νενίκησαι νίκην; Και πώς ουκ αλγείς νενικημένος; Ήροντο οι παρακαθήμενοι μαθηταί. Εν κάλλει επιστολών, έφην, ήττημαι. Βασίλειος δε κεκράτηκεν. Φίλος δε ο ανήρ, και δια τούτο ευφραίνομαι ».

Ο Έρασμος, εμβριθέστατος μελετητής όχι μόνο της Εκκλησιαστικής αλλά και της θύραθεν Ελληνικής γραμματείας, αξιολογώντας διάφορους από τους σημαντικότερους ρήτορες της Ελληνικής γραμματείας, αναφέρει τις αρετές του καθενός επισημαίνοντας όμως ταυτόχρονα και τα ελαττώματά τους. Και καταλήγει να χαρακτηρίσει τον Μέγα Βασίλειο ως τον ανώτερο όλων, χωρίς κανένα ελάττωμα. Ενώ ο Μπέντζαμιν Ντισραέλι , ένας απ’ τους επιφανέστερους πολιτικούς του 19^ου και 20^ου αιώνος, και ικανότατος ρήτορας του Βρετανικού κοινοβουλίου ομολογούσε ότι όφειλε την ρητορική του δεινότητα στην μελέτη των συγγραμμάτων του Βασιλείου. Αγγλοεβραίος ο ίδιος διάβαζε Βασίλειο. Άραγε πόσοι Έλληνες κάνουν σήμερα αυτό που έκανε ο Ντισραέλι;

Ζούμε σε μια εποχή που η Αρχαία Ελληνική διδάσκεται στη Μέση εκπαίδευση σε χώρες όπως η Γαλλία και η Γερμανία και σε όλα τα πανεπιστήμια του κόσμου από την Ευρώπη μέχρι την Κίνα. Σε καιρούς όπου Αμερικανικά πανεπιστήμια ψηφιοποιούν τα έργα των Αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων σε προγράμματα για ηλεκτρονικούς υπολογιστές όπως το « tlg », εν οις και τα έργα των Τριών Ιεραρχών. Σε χρόνους, όπου ο Πρόεδρος της Μicrosoft δηλώνει πως οι υπολογιστές τρίτης γενιάς θα έχουν ως γλώσσα προγραμματισμού την Αρχαία Ελληνική. Σε μια ευρωπαϊκή κοινότητα όπου Ισπανοί ευρωβουλευτές ζητούν να γίνει η Αρχαία Ελληνική επίσημη γλώσσα της Ευρωπαϊκής ένωσης.

Ζώντας σε αυτήν την ιστορική συγκυρία έχουμε το μοναδικό προνόμιο να μιλάμε την γλώσσα με την οποία μεγαλούργησαν οι τιτάνες αυτοί του πνεύματος. Και έχουμε μόνοι εμείς από ολόκληρη την οικουμένη την δυνατότητα να ακούμε τα αθάνατα μνημεία του λόγου τους κάθε φορά που τελείται Θεία Λειτουργία στην Εκκλησία επενδεδυμένα με θαυμάσια στοιχεία δραματουργίας, μουσική άφθαστης αισθητικής αξίας, μια πραγματική πανδαισία τέχνης λόγου, μουσικής και δράματος λουσμένη στο Άκτιστο Φως της θείας χάριτος. Άραγε, αξιοποιούμε αυτή την καταπληκτική ευκαιρία που σε κάθε Θεία Λειτουργία μας δίνεται;

Αλλά και πόσο θα μπορούσαμε να ωφεληθούμε από τη μελέτη των έργων των τριών φωστήρων της Εκκλησίας μας! Όχι μόνο όσον αφορά στην ρητορική τέχνη, το συνδυασμό των λέξεων και τα συναφή. Αυτά είναι το λιγότερο. Αλλά κυρίως όσον αφορά στο πεδίο των ιδεών, των εννοιών, των νοημάτων. Άλλωστε, αυτός ήταν και ο κύριος στόχος του λόγου των τριών ανδρών. Ο Μ. Βασίλειος έγραφε: « Ου βούλομαι σεμνότητι λόγων καλλωπίζεσθαι αλλά σεμνούς ποιήσαι τους ακούοντας », δηλαδή « δεν θέλω να στολίσω τον εαυτό μου με όμορφους λόγους αλλά θέλω να κάνω όμορφους – ηθικά, εσωτερικά όμορφους – τους ακροατές μου. Δεν θέλω να γράφω όμορφους λόγους θέλω να διαπλάσω όμορφους χαρακτήρες, όμορφους ανθρώπους ». Στόχος τους δεν ήταν η ομορφιά του λόγου τους, αλλά η ομορφιά του ήθους των ακροατών τους. Και για ποιο θέμα δεν έχουν μιλήσει οι τρεις Ιεράρχες!! Για κάθε τι που συναντά ο άνθρωπος στην πορεία της ζωής του. Το επάγγελμα, τη φιλία, τον έρωτα, τον γάμο, τον θάνατο. Πόσες απαντήσεις θα μπορούσε να βρει ο σύγχρονος άνθρωπος στα έργα τους, απαντήσεις που θα τον λύτρωναν από το τέλμα της άγνοιας, στο οποίο έχει περιπέσει!

3) Ένα σύστημα κοινωνικής πρόνοιας που βασίζεται στην δική τους κοινωνική προσφορά. Και οι τρεις Άνδρες ανέπτυξαν πλούσια φιλανθρωπική και κοινωνική δράση. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Βασιλειάδα, μια πόλη, ένα συγκρότημα από ορφανοτροφεία, γηροκομεία, πτωχοκομεία και άλλα ευαγή ιδρύματα που ίδρυσε ο Βασίλειος. Ο Γρηγόριος ο Θεολόγος γράφει για το δημιούργημα του φίλου του.
« Μικρόν από της πόλεως πρόελθε και θέασαι την καινήν πόλιν, το της ευσεβείας ταμείον, … ». « Βγές λίγο από την πόλη και θα δεις την καινούργια πόλη το ταμείο της ευσεβείας …. ». Και συνεχίζει αντιπαραβάλλοντας την Βασιλειάδα προς τα γνωστά θαύματα της αρχαιότητας και βρίσκοντάς την ανώτερη από αυτά. «Τι μοι προς τούτο το έργον επτάπυλοι Θήβαι και Αιγύπτιοι και τείχη βαβυλώνια και Μαυσώλου καρικός τάφος και πυραμίδες και κολοσσού χαλκός άμετρος ή ναών μεγέθη και κάλλη των μηκέτι όντων αλλά τε όσα θαυμάζουσιν άνθρωποι και ιστορίαις διδόασι… ». Μεταφέρω στην νεοελληνική : « Τι είναι λοιπόν μπροστά σε αυτό το έργο οι επτάπυλες Θήβες, και τα έργα των Αιγυπτίων και τα τείχη της Βαβυλώνας και ο τάφος του Μαυσωλού, το γνωστό Μαυσωλείο και οι πυραμίδες και ο χαλκός του Κολοσσού της Ρόδου που δεν μπορεί να μετρηθεί; Χάρη στην Βασιλειάδα δεν είναι δυνατό να δει κανείς πια ασθενή ή φτωχό να περιπλανάται στους δρόμους με θρήνους διωγμένος από όλους ». Και πράγματι. Όλα τα θαύματα της αρχαιότητας χτίστηκαν για να ικανοποιήσουν και να θρέψουν την εγωπάθεια, μεγαλομανία και υπερηφάνια μερικών τυράννων. Ενώ το θαύμα του Βασιλείου, η Βασιλειάδα χτίστηκε για να υπηρετήσει τον πλησίον, τον φτωχό και κατατρεγμένο αδελφό. Η Βασιλειάδα θεωρείται απ’ τους ιστορικούς το πρώτο οργανωμένο νοσοκομείο, η πρώτη συστηματικά οργανωμένη-δομημένη φιλανθρωπική προσπάθεια, η μήτρα του θεσμού της κοινωνικής πρόνοιας. Αν σήμερα η ανθρωπότητα απολαμβάνει των ευεργετημάτων των θεσμών της κοινωνικής πρόνοιας το οφείλει στο μέγιστο βαθμό στους τρεις Ιεράρχες, και δη στον κλεινό Βασίλειο.

4) Και τέλος μας προσφέρουν το υπέροχο παράδειγμα του βίου τους που θα πρέπει να είναι οδηγός στη ζωή μας. Ένας φωτεινός φάρος στο πέλαγος του βίου, ένας οδοδείκτης, μια πυξίδα στο ταξίδι της ζωής μας.

Και κατ’ αρχήν το υπέροχο παράδειγμα της αυτοθυσίας τους.

Οι τρείς Ιεράρχες είχαν τα πάντα. Υλικό πλούτο, χρήματα, οι οικογένειές τους θεωρούνταν από τους πλουσιότερες της εποχής τους. Είχαν επίσης τη φοβερή δύναμη της γνώσης, καθώς αναγνωρίζονταν από όλους ως οι πιο μορφωμένοι άνθρωποι της εποχής τους. Δόξα, ήταν γνωστοί σε ολόκληρη την τότε γνωστή οικουμένη για την επιστημονική τους κατάρτιση και τη ρητορική τους δεινότητα, είχαν κερδίσει τον γενικό θαυμασμό και εγκωμιάζονταν από όλους . Θα μπορούσαν να έχουν την πιο άνετη ζωή, την πιο εύκολη πορεία, την λαμπρότερη σταδιοδρομία. Και, όμως, τα θυσίασαν όλα για την αγάπη τους στο Θεό, που περνά μέσα από την αγάπη για τον συνάνθρωπο. Τί ανάλογο θα μπορούσαμε να κάνουμε εμείς; Αν δεν μπορούμε να αφιερώσουμε όλη μας τη ζωή, την περιουσία, το χρόνο και την προσπάθειά μας στον Θεό και τον συνάνθρωπο, ας αφιερώσουμε έστω κάτι λίγο, κάτι ελάχιστο από το περίσσευμα ή το υστέρημα του χρόνου μας, των αγαθών μας ή του κόπου μας για να προσευχηθούμε στο ΘΕΟ, για να βοηθήσουμε τον αδελφό μας που το έχει ανάγκη.

Μας κληρονόμησαν, επίσης, το αξιέπαινο παράδειγμα της παρρησίας τους, δηλαδή του θάρρους να εκφράζουν τη γνώμη τους, να ομολογούν και να κηρύττουν το σωστό και την αλήθεια, αδιαφορώντας για τις συνέπειες. Οι τρεις Ιεράρχες δεν φοβήθηκαν να πουν την αλήθεια, να υποστηρίξουν το δίκαιο, να ελέγξουν το άνομο και άθεο πολιτικό και εκκλησιαστικό κατεστημένο της εποχής τους, να τα βάλουν με τους ισχυρούς της γης. Οι συνέπειες, απλά, δεν τους ενδιέφεραν.

Μας κληροδότησαν, τέλος, το παράδειγμα της αγάπης τους για την γνώση και την επιστήμη αλλά και την καθυπόταξη αυτής της γνώσης στον ευγενή και ανώτερο σκοπό της διάδοσης του λόγου του Θεού, την χρησιμοποίηση και αξιοποίησή της για τη δόξα του Θεού, την διάδοση του Ευαγγελίου και την ανακούφιση του πονεμένου αδελφού.

Έτσι, οι τρεις Ιεράρχες δημιούργησαν μια ολόκληρη στρατιά μιμητών τους. Προ ημερών κοιμήθηκε ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος κύριος Χριστόδουλος. Ιεράρχης με πλούσια κοινωνική προσφορά, με αγάπη για τον συνάνθρωπο αλλά και για αυτούς που τον μισούσαν, με τολμηρό λόγο και δύναμη ψυχής. Ποια ήταν τα πρότυπά του; Ποιά άλλα από τους τρεις Ιεράρχες των οποίων τον βίο μιμήθηκε; Στο διάβα των αιώνων πολλοί Χριστόδουλοι οιστρηλατήθηκαν από το φλογερό παράδειγμα των τριών Ιεραρχών. Πολλοί πήραν από το φως τους και φώτισαν την εποχή τους και τον τόπο τους. Πολλοί τους μιμήθηκαν. Και πολλοί θα τους μιμηθούν στο μέλλον.